Αρχαιολογικός χώρος

Αρχαιολογικός χώρος

Ο αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει το λόφο της ακρόπολης, όπου αναπτύχθηκαν οι οικισμοί της αρχαίας Ελευσίνας από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι την ύστερη αρχαιότητα και κυρίως το περίφημο Ιερό της Δήμητρας όπου ετελούντο τα Ελευσίνια Μυστήρια, στην ανατολική πλαγιά του λόφου. Η ακρόπολη και το Ιερό περιβάλλονταν από ψηλά τείχη ενισχυμένα με πύργους.
Ο επισκέπτης, κατά τη διαδρομή του στο χώρο, διασχίζει αρχικά τη ρωμαϊκή αυλή όπου βρίσκονται ο ναός της Προπυλαίας Αρτέμιδος, η Εσχάρα, τα λείψανα μιας κρήνης και δύο θριαμβικών αψίδων. Ακολούθως εισέρχεται στον Περίβολο του Ιερού από τα επιβλητικά Μεγάλα Προπύλαια, δίπλα στα οποία σώζεται το Καλλίχορο Φρέαρ. Στη συνέχεια της πορείας του περνά από τα Μικρά Προπύλαια, έχοντας στα δεξιά του το σπήλαιο του Πλουτωνείου και ανηφορίζοντας την Πομπική Οδό φθάνει στον κυρίως ναό της Δήμητρας, το Τελεστήριο.

Τον 19ο αιώνα η περιοχή της Ελευσίνας είχε μερικά ενδιαφέροντα αρχαιολογικά ευρήματα. Το πρώτο πράγμα που μπορούσε κάποιος να δει πλησιάζοντας από την Αθήνα ήταν τα ίχνη μεγάλης οδού, η οποία κατέληγε σε σωρούς ερειπίων: Ήταν ό,τι απέμεινε από τα Προπύλαια της Ελευσίνας, τα οποία είχαν μέγεθος και δομή παρόμοια με τα Προπύλαια της Ακρόπολης της Αθήνας. Πριν από αυτά, στην μέση του δαπέδου, υπήρχαν τα ερείπια ενός μικρού ναού, μήκους 12 μέτρων και πλάτους και 6 μέτρων: Ήταν αναμφίβολα ο Ναός της Αρτέμιδος Προπυλαίας. Η περίσταση, η οποία συνορεύει με τα Προπύλαια, σχηματίζεται στον εξωτερικό περίβολο του ναού της Δήμητρας. Στα 50 μέτρα από τα Προπύλαια ήταν η βορειοανατολική γωνία του εσωτερικού περιβόλου, σε σχήμα ακανόνιστου πενταγώνου. Η είσοδος ήταν σε αυτή τη γωνιά, εκεί όπου ο βράχος είχε σκαλιστεί προκειμένου να χτίσει ένα άλλο πρόπυλο, πολύ μικρότερο από τα πρώτα, το οποίο αποτελούνταν από ένα άνοιγμα πλάτους 9,7 μέτρων μεταξύ των δύο παράλληλων τοίχων μήκους 50 μέτρων. Σε αυτή την περιοχή βρέθηκε κολοσσιαίο θραύσμα αγάλματος, από πεντελικό μάρμαρο, το οποίο θεωρήθηκε ότι ήταν ένα θραύσμα από το άγαλμα της θεάς Δήμητρας, η οποία άλλωστε λατρευόταν στο ναό, αλλά, κρίνοντας από τη θέση στην οποία βρέθηκε και την τραχιά του επιφάνεια, το άγαλμα φαίνεται να ανήκε στον αρχιτεκτονικό διάκοσμο του ναού, σε παραλληλισμό όπως οι Καρυάτιδες στο Ερέχθειο της Αθήνας. Δεν έχουν βρεθεί ερείπια που να αποδίδονται στο ναό του Τριπτολέμου ή στο ναό του Ποσειδώνα. Το πηγάδι Καλλίχορον, θα μπορούσε να ταυτιστεί με σημείο ορατό στους πρόποδες της βόρειας πλαγιάς του λόφου της Ελευσίνας, στη διασταύρωση των δρόμων που οδηγούν προς τα Μέγαρα και τις Ελευθερές. Η πόλη της Ελευσίνας και το άμεσο περιβάλλον της εκτίθονταν τακτικά από πλημμύρες του ποταμού Θριάσιου Κηφισού ή Ελευσινιακού ή Ελευσίνιου Κηφισού (αρχαία ονομασία του Σαρανταπόταμου της Αττικής),^[ ο οποίος ήταν σχεδόν ξηρός κατά το μεγαλύτερο μέρος του έτους, αλλά διογκωνόταν επικίνδυνα το φθινόπωρο μέχρι να “καταπιεί“ μεγάλο μέρος των πεδιάδων. Ο Δημοσθένης υπαινίσσεται τις πλημμύρες της Ελευσίνας και ο αυτοκράτορας Αδριανός είχε χτίσει ορισμένα αναχώματα μετά από μια πλημμύρα, η οποία συνέβη ενώ ήταν να περάσει το χειμώνα του στην Αθήνα.^[Στην πεδιάδα περίπου 2 χιλιόμετρα νότια της Ελευσίνας είναι ακόμα ορατά τα ερείπια δύο αρχαίων αναχωμάτων, τα οποία είναι μάλλον ότι απόμεινε από τα αναχώματα του Αδριανού. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας “προίκισε“ την Ελευσίνα και με ένα υδραγωγείο για την παροχή πόσιμου νερού, τα ερείπια του οποίου είναι ορατά στα βορειοανατολικά του κάμπου της Ελευσίνας.